Een dapper slagersechtpaar (1)

door Gerrit van der Vorst

---

In april heb ik een bezoek gebracht aan de 101-jarige Lea Wins-Viool. De bedoeling was om haar onderduikroute naar Venlo en die van een andere joodse onderduikster uit Amsterdam (Rachel Zurel) te reconstrueren. Het begon met een kwartier lang vruchteloos te bellen aan het hek van een majestueuze villa in het Gooi. Maar de aandacht ging kennelijk – en terecht – naar de bejaarde mensen in dat verzorgingshuis. Pas toen een vertrekkende verpleegster het hek openmaakte, kon ik naar binnen. Aan de tafel in de kleine keuken trof ik Lea Wins-Viool. Ze mocht dan 101 jaar oud zijn, ze maakte meteen onomwonden duidelijk dat ze geen zin had in een gesprek. En om de meegebrachte bonbons had ze niet gevraagd. Wat ook niet hielp, waren de telefonische interventies van haar zoon Rob, die het bezoek had voorbereid. Ik kreeg het knap warm in dat keukentje, omdat andere in de keuken aanwezige, licht dementerende dames hun ongevraagde ‘adviezen’ bleven herhalen.

Lea Wins-Viool op 23 augustus 2015, met een achterkleinzoon (foto www.joodsamsterdam.nl, Rob Snijders)

De naam Verbeeten bleek het ‘wachtwoord’ bleek te zijn in deze impasse. Nadat ik jokte dat de bonbons afkomstig waren van Wim Verbeeten, voormalig gemeentesecretaris van Venlo, en dat hij haar de groeten liet doen, was het ijs meteen gebroken. Het werd zelfs gezellig, toen de dochter van Lea Wins-Viool zich bij ons voegde. Gelukkig maar, want de opmerking ‘ik heb niets te vertellen’ was onjuist. Als iemand kan getuigen van de jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog, is het Lea Wins-Viool wel.

Ze werd geboren op 5 december 1916 in Amsterdam, als dochter van Samson Viool (1879) en Rebecca Beugeltas (1882). Het echtpaar dreef in de Gerard Doustraat in Amsterdam van 1906 tot medio maart 1943 een zaak in tweedehands dames- en herenkleding. Behalve Lea bestond het gezin uit de oudere dochters Mathilde (1907) en Marianne (1911). Marianne was een begaafd pianiste die ook wel voor de NCRV-radio optrad.

Op 23 augustus 2015 kreeg het voormalige woonhuis op Gerard Doustraat 178 de naam Lea Viool huis. Voor het huis werden struikelstenen onthuld voor Samson en Rebecca Viool-Beugeltas, hun dochters Mathilda en Marianne en hun (schoon)moeder Mietje Beugeltas-Zegel, die vermoord werden in Sobibor in de periode eind mei – half juli 1943. De onthulling werd verricht door Lea Viool (1916), op dat moment 98 jaar oud.(foto www.joodsamsterdam.nl, Rob Snijders)

Lea was de jongste in het gezin Viool-Beugeltas. En vast ook de felste. Ze raakte tijdens de bezetting betrokken bij illegaal werk. Als zij de Lea uit mijn dossiers is, begon ze in augustus 1940 met vier anderen zelfgemaakte anti-nazi blaadjes te verspreiden onder Duitse soldaten. Haar ouderlijk gezin kwam niet meteen in aanmerking voor deportatie, omdat vader Viool en zijn drie dochters, zogenaamd in verband met hun werk, een voorlopige vrijstelling kregen. Dat was tactiek van de bezetters. Mensen in de waan (en angst) laten dat het misschien voor hen wel mee zou vallen.

Mensen met een voorlopige vrijstelling kregen een stempel in hun persoonsbewijs.

Medio maart 1943 verviel de vrijstelling voor het gezin Viool-Beugeltas. Lea Wins-Viool heeft er nog vaak flashbacks aan, hoe ze haar ouders en zusters zag vertrekken. ‘Ze durfden niet onder te duiken.’ Nou was onderduiken in die tijd niet zo eenvoudig als velen nu denken. Zelf belandde Lea Viool op zeker moment ook in de Hollandsche Schouwburg, maar illegale werkers wisten haar eruit te halen. Met medewerking van een Duitse bewaker?

De Hollandsche Schouwburg in Amsterdam was het voorportaal voor de deportaties (Wikipedia, foto P.H. Louw).

Lea Viool kwam onder de hoede van een ‘rood getinte’ illegale organisatie, waar de latere minister-president Joop den Uyl en de joodse regisseur/ journalist Milo Anstadt deel van uitmaakten. Maar ook Harry en Martha Cohen, kinderen van voorman Philip Cohen van de joodse geloofsgemeente in Venlo. Waren het laatstgenoemden die hun woonplaats Venlo – wel erg dicht bij de Duitse grens! – als onderduikplaats voorstelden?

Harry en Martha Cohen (foto familie Cohen), geboren en getogen in Venlo, sloten zich in Amsterdam aan bij een verzetsgroep.

Nadat Lea Viool een maand lang ondergedoken had gezeten op een adres, waar ze elke nacht in een kast sliep, werd ze namelijk naar Venlo gebracht. De treinreis verliep in grote spanning en daarom waren haar brenger en zij elk maar in een andere coupé gaan zitten. De nervositeit was begrijpelijk. Het was namelijk Jaap Swalef die haar in Amsterdam ophaalde, een joodse Amsterdammer die zelf ook in Venlo ondergedoken zat, evenals zijn echtgenote en dochtertje.

Jaap en Johanna Swalef-Klaber vonden in Venlo met dochtertje Carla onder meer onderduik bij de van origine Duitse vrouw Truus Vostermans, in de Groethofstraat.

Jaap Swalef zou in 1982 postuum onderscheiden worden met het Verzetsherdenkingskruis voor zijn illegale werk in Venlo, op voordracht van Lea Viool en de Venlose illegale werkers en jodenhelpers Jan Hafmans en Paul Ex (bericht uit het Nieuw Israëlitisch Weekblad van 25 juni 1982, http://www.delpher.nl).

In Venlo kwam Lea Viool onder de hoede van Jan Hafmans die vanaf september 1943 kapelaan was van de Heilig Hart Parochie in Venlo. Hafmans zorgde onder meer voor onderduikadressen. Zelf namen hij en zijn zuster Toos in september 1944 de joodse onderduikster Hanna Polak in huis. Lea Viool bracht hij elders in Venlo onder. Eerst op een adres waar zij geen bewegingsvrijheid genoot, doodsbenauwd als de onderduikgevers waren voor ontdekking. Daarop regelde kapelaan Hafmans een beter adres, namelijk bij het echtpaar Verbeeten-Beeren, dat op Veldenseweg 3 een slagerij dreef.

Martin Verbeeten (Horst, 22 maart 1911) en Mie Verbeeten-Beeren (Helden-Egchel, 13 maart 1915) begonnen hun slagerij in 1939 (advertentie uit de Nieuwe Venlosche courant van 19 augustus 1939, http://www.delpher.nl).

De echtelieden Verbeeten-Beeren in hun slagerij (met dank aan Wim Verbeeten).

Wordt vervolgd.

Reageren? Stuur een e-mail naar Gerrit van der Vorst: gp.vandervorst@xs4al.nl.