Julius Perger fotografeert Maasbrug

door Sef Derkx.

---

 

Bouw Maasbrug, waarschijnlijk 1865, foto Julius Perger (collectie Limburgs Museum)

Waarschijnlijk tonen de eerste foto’s, die ooit gemaakt zijn in Venlo, de bouw van de brug over de Maas. De werkzaamheden hiervoor startten in september 1864. Op 25 mei 1865 werd de brug in gebruik genomen. De opnames zijn van Julius Perger (1840-1924), een Duitse fotopionier die zich in Den Haag had gevestigd. Als Julius Perger in april of mei 1865 in Venlo arriveert, is de brug ver gevorderd. Er wordt nog gewerkt aan de oprit en het eerste brugsegment aan de Blerickse kant. Daar staan steigers. De fotograaf heeft zich keurig gekweten van zijn taak. Het project is nauwgezet in beeld gebracht. Maar het zijn ook mooie foto’s. Het lijnenspel van de balken zorgt voor symmetrie.

De brug is een monumentaal object, een indrukwekkende schepping van kundige ingenieurs en bouwers. Perger laat mensen poseren. Hij positioneert ze op strategische plekken. Ze geven een idee van de maten van de brug. De personen staan stokstijf, kijken recht in de camera of hebben hun blik afgewend. Er komt onbedoeld nog iets anders tot uitdrukking door de poserende figuren: de scheidslijn tussen heren en mannen. De heren dragen onberispelijke kostuums en hebben een hoge hoed op, de mannen hebben werkkleding aan en een pet op.

Detail foto boven met doorkijkje naar Venlo; opmerkelijk detail toren Sint-Martinuskerk

Perger was een van de fotografen die het sterk veranderend landschap van de tweede helft van de negentiende eeuw heeft vastgelegd. Hij en zijn collega’s fotografeerden de bouw van bruggen, waterwerken en de aanleg van spoorverbindingen. Ze waren gespecialiseerde fotografen die werkten in opdracht van ingenieurbureaus, aannemers en overheden. De afdrukken hebben een formaat dat afwijkt van de huidige standaardprints. De foto’s van Perger zijn circa veertig centimeter breed en twintig centimeter hoog. Het zijn zogenaamde albuminedrukken. Het papier werd gecoat met in water opgelost eiwit dat vermengd was met zout en een zilver-nitraatoplossing.

Totaal en detail foto Julius Perger van bouw Maasbrug (collectie Limburgs Museum)

Rechtsboven het zogenaamde Groot Blok van Marechausseekazerne die op de hoek van Vleesstraat en Burgugstraat; het door Perger gefotografeerde brugdeel met karakteristieke pijlers was de verbinding naar  De Weerd (foto collectie Limburgs Museum)

Europa werd zestig van de negentiende eeuw in razendsnel ontsloten door het spoor. De stoomtrein maakte het mogelijk vlot, veilig en comfortabel te reizen. De Nederlandse regering had de grensstad Venlo een belangrijk rol toebedeeld in het internationale treinverkeer. Wie naar Duitsland wilde reizen, stapte in Venlo over. De belangrijkste spoorlijn in Zuid-Nederland – die van Breda naar Maastricht – liep over Venlo. In het licht van die ontwikkelingen was een brug over de Maas natuurlijk noodzakelijk. De kosten werden betaald door het rijk en de gemeente. Venlo kreeg het recht bruggeld te heffen De brug was ingericht voor enkelspoor, met een weg voor voetgangers en rijtuigen aan elke zijde van de rails. Op 25 mei 1865 werd de brug in gebruik genomen. De rijtuigen, de paarden en het vee moesten stapvoets en zonder te stoppen over de brug gaan. Het drijven van kudden of loslopend vee was alleen mogelijk op bepaalde tijden. Er moesten voldoende begeleiders zijn om toezicht op het vee te houden. Inhalen was niet toegestaan.

Maasbruggen voor de Tweede Wereldoorlog (collectie Sef Derkx)

Vijftien minuten voor de komst van een trein werd de brug gesloten voor het overige verkeer. De combinatie van verkeersbrug en spoorbrug zorgde voor veel problemen. In 1881 stuurde de gemeenteraad een brief naar de minister, waarin werd geklaagd over de lange wachttijden bij de brug. Door het komen en gaan van treinen moest het publiek soms een uur wachten. De aangekondigde komst van de spoorverbinding Venlo-Nijmegen zou de situatie alleen nog maar verergeren. De raad verzocht de minister om een tweede brug aan te leggen. De regering beschikte positief op het verzoek, onder de voorwaarde dat Venlo een belangrijke deel van de kosten zou betalen. De bestaande concessie tot heffing van bruggeld zou worden uitgebreid en verlengd.

Bruggen vanaf lage loswal, jaren dertig

Op 25 november 1886 liep heel Venlo uit om getuige te zijn van een spektakelstuk: de oude brug werd een stukje verschoven in zuidelijke richting. Daardoor kwam op de pijler ruimte vrij voor een tweede brug. Korte tijd later kon die in gebruik worden genomen. In 1901 ontstond er veel commotie toen bleek dat het weigeren van het betalen van bruggeld door de kantonrechter niet bestraft kon worden, omdat dit niet bij wet of verordening was geregeld. Venlo stelde snel een verordening vast, maar die sneuvelde omdat ze in strijd was met de wet. Het gehakketak tussen gemeente, provincie en rijk sleepte zich tergend lang voort. Pas na een juridische strijd van tien jaar werd Venlo in het gelijk gesteld en kon het voortaan rechtmatig bruggeld heffen.

Oprit brug Blerick Maasoever (rechts tolhuisje) en verkeersbrug vanuit Venlo (met tramrails), midden jaren dertig 

De brug die Julius Perger fotografeerde staat senioren uit Venlo en Blerick nog in het geheugen gegrift.  Op vrijdag 10 mei 1940 schrokken ze wakker door een enorme dreun. Rond kwart over vier die ochtend liet het Nederlandse leger de bruggen de lucht invliegen. Niet lang na de inval konden de verkeersbrug en de spoorbrug al weer provisorisch worden gebruikt. De oeververbindingen werden in het najaar van 1944 de oorzaak van een grote tragedie. Dertien maal werden ze vanuit de lucht door de geallieerden aangevallen. De opzet mislukte keer op keer. De bommen vielen op Venlo en Blerick. Honderden inwoners lieten het leven of raakten gewond.

Duitse militairen bij de opgeblazen bruggen, voorjaar 1940 (collectie Sef Derkx)

Proefrit door bezetter met locomotief over gerepareerde brug, voorjaar 1940 (collectie Sef Derkx)

Op 25 november 1944 bliezen de Duitsers de bruggen op. De Maas werd frontlinie en bleef dat tot 1 maart 1945, de dag van de bevrijding van Venlo. In de weken erna traden velen zonder het te beseffen in de voetsporen van Julius Perger. Ze togen naar de Maas om de verwrongen resten te vereeuwigen. De bruggen werden een icoon van de puinstad Venlo.

Restanten bruggen in maart 1945 (collectie Sef Derkx) 

Een interessante beschouwing over leven en oeuvre van Julius Perger treft u aan op: http://journal.depthoffield.eu/vol07/nr14/f04nl/en

Reageren? Stuur Sef Derkx een e-mail: floddergats@xs4all.nl